Charles de Brabandere
28 Sep 2022
Cognitieve biases: wanneer irrationaliteit ons beleggingsgedrag bepaalt
In 1970 introduceerde econoom en latere Nobelprijswinnaar Eugene Fama de theorie van de 'efficiënte financiële markten' gebaseerd op twee hoofdaannames: het rationele gedrag van agenten en perfecte informatie. Maar of het nu gaat om relaties, voorkeuren of aankopen, mensen zijn vaak onvoorspelbaar... zelfs irrationeel. Dit werd 30 jaar later aangetoond door een andere Nobelprijswinnaar, Daniel Kahneman, door zijn diepgaande studie van 'cognitieve bias'. En het is juist daarover dat Easyvest zijn eerste zomerreeks aan wijdt!
Wat is een cognitieve bias?
De term bias verwijst naar een systematische afwijking van logisch en rationeel denken van de werkelijkheid. Een "cognitieve" bias is dus een verstoring in de verwerking van informatie door onze hersenen. Cognitieve biases beïnvloeden onze overtuigingen, onze redeneringen, de manier waarop we beslissingen nemen en ons sociale gedrag.
Verschillende soorten en oorzaken
Er zijn tientallen cognitieve biases geïdentificeerd in de psychologie en gedragseconomie. De talrijke studies die reeds dit onderwerp hebben onderzocht, maken het tot op zekere hoogte mogelijk om cognitieve biases te classificeren op basis van hun oorzaken: men onderscheidt bijvoorbeeld biases die verband houden met het informatieproces (mentale snelkoppelingen), sociale vooroordelen (met betrekking tot andere mensen) en geheugenbiases (die het belang van een herinnering versterken of juist verminderen).
Irrationeel, maar nuttig?
Zijn cognitieve biases noodzakelijkerwijs negatief of kunnen ze juist leiden tot nuttig gedrag? De evolutietheorie heeft aangetoond dat onze psychische reflexen, vergeleken met reptielenbreinen, ons eerder beschermen dan schaden. Het is bijvoorbeeld aangetoond dat wanneer we iemand voor het eerst ontmoeten, we de neiging hebben om hem consensuele vragen te stellen, die kant-en-klare antwoorden opleveren. Dit zou eigenlijk een weerspiegeling zijn van sociale vaardigheden en ons vermogen om met anderen om te gaan. Evenzo, wanneer men wordt geconfronteerd met de angst om iets verkeerd te doen, zou de bias van overmoed - het gevoel dat we bovengemiddeld zijn - ook een zeer nuttig motiverend hulpmiddel zijn.
De efficiënte markt volgens Fama
Volgens Fama’s theorie geldt dat, als de verwachtingen rationeel zijn, de prijs van een verhandeld goed ten alle tijde de best mogelijke schatting is van zijn werkelijke waarde is. De andere veronderstelling is dat alle relevante informatie voor de waardering van goederen gratis beschikbaar is voor alle marktdeelnemers. Een "efficiënte markt" is daarom een economie waarin de agenten allemaal rationeel zijn en zowel onmiddellijk als adequaat reageren op nieuwe informatie.
Cognitieve biases en beleggen
De evolutie van de beurskoersen heeft echter regelmatig de irrationaliteit van veel beleggers in bepaalde situaties aan het licht gebracht. Aandelenmarkttrends, bullish of bearish, worden vaak gedeeltelijk verklaard door een reeks collectieve onder- of overreacties op de informatie die in omloop is: de overgrote meerderheid van de beleggers reageert te optimistisch op goed nieuws en te pessimistisch op slecht nieuws. Deze trends kunnen leiden tot extreme prijsniveaus en bijgevolg het niet in verhouding staan tot de economische fundamenten: deze worden financiële zeepbellen of crashes genoemd.
De opkomst van behavioral finance
Analyse van deze mechanismen vormt de basis van wat "behaviour finance" wordt genoemd, waaruit blijkt dat de beslissingen van beleggers worden beïnvloed door hun overtuigingen en emoties in plaats van alleen economische fundamenten. De Israëliër Daniel Kahneman is de vader van deze discipline; zijn theorie won hem de Nobelprijs voor de economie in 2002.
Kahneman, angst en plezier
Deze theorie beschrijft hoe individuen hun vooruitzicht op verlies en winst asymmetrisch inschatten. Om een heel vereenvoudigd voorbeeld te geven: de "angst" van 1.000 euro te verliezen kan alleen worden gecompenseerd door het "plezier" wanneer men 2.000 of zelfs 3.000 euro wint. Deze asymmetrie van angst en plezier is de verklaring voor de meeste cognitieve biases. Met deze ontdekking kon Kahneman wetenschappelijk verklaren waarom we irrationele investeringsbeslissingen nemen.
Rationele vs irrationele investeerders
Maar is de markt uiteindelijk efficiënt, inefficiënt of gedeeltelijk efficiënt? Gezond verstand suggereert dat er een deel "redelijk rationele" beleggers zijn die een tamelijk goed idee hebben van de aard van de fundamentele factoren en hun invloed op de prijzen. Maar aan de andere kant zijn er irrationele beleggers die reageren op valse informatie of die beslissingen nemen zonder enige economische basis.
Marktafwijkingen hebben de neiging elkaar te versterken
De beslissingen van irrationele beleggers kunnen worden gezien als willekeurige fenomenen, waarvan de effecten elkaar neutraliseren. Uit onderzoek blijkt echter dat marktanomalieën elkaar eerder versterken dan neutraliseren, onder andere omdat:
- economische agenten de neiging hebben om dezelfde fouten te maken (kudde-effect)
- de successen die sommigen behalen, de neiging hebben om een teveel aan vertrouwen op te wekken bij de meerderheid (overmoedsbias)
- agenten hebben de neiging om te extrapoleren, dat wil zeggen te overwegen dat toekomstige ontwikkelingen die uit het verleden zullen reproduceren (extrapolatie of conservatismebias)
- de meerderheid van hen te zwaar in hun redenering recente informatie vergelijken met oudere informatie (recentiebias)
Over het algemeen is de markt efficiënter dan inefficiënt
Hoewel behavioural finance licht heeft geworpen op bepaalde beperkingen van de efficiënte markttheorie, zijn de meeste experts het erover eens dat er op elk moment een aanzienlijk deel van de agenten rationeel genoeg is om markten tot "relatieve efficiëntie" te brengen.
Marktefficiëntie en passief beleggen
Zolang de markt efficiënt is, is het onmogelijk om hem te verslaan. Dit vormt een zeer overtuigend argument voor de zogenaamde "passieve investeringsstrategie", die eruit bestaat een portefeuille te vormen die de markt "weerspiegelt", welke alle effecten bevat die op de markt worden verhandeld in verhouding tot hun marktkapitalisatie. Bij passief beleggen is het algemeen aangenomen dat de markt op lange termijn efficiënt is: de onvermijdelijke anomalieën zijn kortetermijnverschijnselen waarvan de markt snel herstelt; op de lange termijn worden deze effecten meestal afgevlakt en is het bijna onmogelijk om de markt te verslaan.
easyvest zomerserie
Tijdens de zomer zullen we een reeks blogs publiceren die gewijd zijn aan de cognitieve biases die het meest worden aangetroffen in behaviour finance. Genoeg om een gesprek met uw strandlakenbuurman aan te gaan, maar vooral om uw eigen beslissingen beter te analyseren en - zonder kost wat kost rationaliteit te zoeken - om u te helpen de beslissingen te nemen die uw langetermijnbelegging doelstellingen het beste ondersteunen !